VERGİ İNCELEME REHBERİ

15.Vergi inceleme tutanağı nedir ve niçin çok önemlidir?

İnceleme sürecinde vergi müfettişi bazı durumlarda mükelleften ek bilgi ve belgeler isteyebilir. Eleştiri yapacak vergi müfettişinin dayanağını oluşturan en önemli belge, vergi inceleme tutanağıdır. Genel anlamda tutanakta iki husus bulunur:

• Vergi müfettişinin tespit ettiği hususlar,
• Mükellef tarafında ifade edilen hususlar,

Vergi müfettişinin tespitleri ile bu tespitlere ilişkin mükellefin ifadeleri – açıklamaları olmaksızın eleştiri raporu yazılması mümkün değildir. Bu sebeple vergi inceleme tutanağı vergi incelemesinin en önemli aşamasıdır. Mükellefin bir itirazı, eksik kaldığını, atlandığını, doğru olmadığını düşündüğü bir husus varsa bu aşamada ortaya koyması gerekir. Bu aşamada uzman ve tecrübeli birinden destek alınmasını önerilir.

Vergi inceleme tecrübesi başından hiç geçmemiş, doğru danışmanlık desteği almamış mükelleflerin büyük bir çoğunluğu, ne olduğunu anlamadan gittikleri vergi müfettişinin odasında müfettiş bey ile muhabbet edip, çayını içtikten sonra, kalkmadan hemen önce, yüzüne baktığı, okur gibi yaptığı, okusa bile bir şey anlamadığı, ne sonuçlar doğuracağını bilmediği 7 – 8 sayfalık belgeyi, yarı mahcubiyet, yarı çaresizlikle ama devletine tam bir itimat ve teslimiyetle vergi inceleme tutanağını imzalar ve daireden ayrılır.

Bu aşamadan sonra verilen ifadelerden artık geri dönüş mümkün değildir. Sektör kar ortalaması %2-3’lerde olduğu halde verilen %20 ifadesinden, katlandığı halde tutanağa geçirmediği giderlerden, tahsil edilen paranın zaten gelir kaydedildiğinden, bazı iadelerin tutanakta görülmediğinden, hesaba gelen paraların aslında başkasına ait olduğundan… bahsetmenin artık bir anlamı yoktur.

16.Vergi inceleme tutanağı o anda okunup imzalanmak zorunda mıdır?

Vergi inceleme tutanağı, inceleme esnasında vergi müfettişinin ihtiyaç duyduğu dönemlerde de alınabilmekle birlikte esasen incelemenin sonunda imzalanır. Tutanağın imzalanması için vergi müfettişi mükellefi daireye davet eder. Çoğu zaman mükellef başka bir gün gidebilme imkanının olup olmadığını sormaya bile cesaret edemediğinden, telefonda kendisine bildirilen gün ve saatte daireye gider. Oysa daireye tutanak imzalamaya gitmeden önce itiraz ve yorumlarının tutanağa geçirilmesi için mükellefin, tutanak taslağını isteme ve 2 günlük inceleme süresi talep etme hakkı vardır.

Bu hak maalesef mükellefin talebine bağlı bırakıldığı için bu hakkın varlığından haberdar olmayan mükellefin bu hakkını kullanmasını beklemek çok da makul değildir. Bu sebeple danışmanlık desteği gerçekten önemlidir.

Vergi müfettişi hiçbir zaman tutanağı imzalaması için mükellefi zorlayamaz. Mükellef tutanağı imzalamadığı takdirde vergi müfettişi, başka bir vergi müfettişi ile tutanağı imza altına alabilir ve vergi tarhiyat raporlarını yazıp işleme koyabilir. Bu durumda mükellef teslim ettiği defter ve belgeleri geri alamaz. Mükellefin defter ve belgelerini geri alabilmesi için hakkında düzenlenen vergi ve cezaların kesinleşmesi ya da tutanağı imzalaması gerekir. Tutanak imzalamamanın en önemli yaptırımı, defter ve belgenin geri alınamamasıdır. Diğer taraftan vergi müfettişinin yazacağı rapor sadece tespitlere dayanacaktır. Bunun için de tespitlerin mükellef ifadesine ihtiyaç duymayacak kadar sağlam olması gerekir.

17.Tutanak taslağında değişiklik yapılabilir mi?

Tutanak taslağında vergi müfettişinin tespit ettiği hususlar yer alır. Mükellefin unvanı, adresi, faaliyet alanı, incelemenin nerede yapıldığı, mükellefin defterlerinin tasdik durumu, mükellefin ilgili dönem yıllık gelir/kurumlar vergisi, geçici vergi, KDV ve muhtasar beyanname bilgileri standart olarak yer alır. Bu standart bilgilerin yanı sıra vergi müfettişi tutanak taslağına vergi incelemesinin kapsamına göre, matrah kaybına, verginin az ödenmesine sebep olan vergi kanunlarına aykırı tespit ettiği unsurları koyar. Tespit edilen bu unsurlara yönelik mükellefe sorular yöneltir. Mükellefin vermiş olduğu cevapları da taslağa ekleyerek, taslağı vergi inceleme tutanağına dönüştürür. İşte bu aşamada tutanak taslağının mükellefle paylaşılması, mükellefin kendisine yöneltilen eleştirilerle ilgili vereceği ifadeler son derece önemlidir. Tutanak taslağının paylaşılmadığı, mükellefin kendisine ait ifadeleri vermediği pek çok vergi inceleme tutanağında, vergi müfettişi, mükellefin ağzından ifadeleri tutanağa geçirmekte, mükellefin imzasını da aldıktan sonra hukuki bir eksiklik kalmamaktadır. Vergi müfettişi ne tespit etmiş olursa olsun, mükellef kendi ifadesini, karşı delilleriyle birlikte tutanağa geçirmekte özgürdür. Mükellefin ifadelerine tutanakta yer vermemezlik yapılamaz. İstediği ifadelerin tutanağa tam yansıtılmadığını düşünen mükelleflerin tutanağı imzalamamaları gerekir.

18.Vergi inceleme tutanağında bulunması gereken hususlar nelerdir?

Yukarıda belirtilen (1) standart bilgiler, (2) vergi müfettişinin diğer tespitleri ve (3) mükellefin ifadelerinin yanı sıra vergi inceleme tutanağında bulunması gereken (4) diğer unsurlar şunlardır:

• Tutanakta yer alan hususların muhtemel neticelerinin ne olacağına dair mükellefe gerekli izahatın önceden yapıldığına,
• Tutanakta belirtilen hususların ilgililer tarafından okunduğu ve doğruluğunun anlaşıldığına,
• Tutanağın taslak halinin mükellefin bilgisine sunulduğuna,
• Mükellefin Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenme talebinin olup olmadığına,
• Mükellefin uzlaşma talep edip etmediğine,

ilişkin ifadeler. Görüleceği üzere ilgili yönetmeliğe giren ve vergi müfettişlerince tutanaklarda yer alması zorunlu tutulan bu diğer unsurlar, mükellefin içinde bulunduğu durumun tam olarak farkında olduğunu, yapılan incelemenin şeffaf ve hukuka uygun bir şekilde gerçekleştiğini ispatlamaya yönelik şekli ifadelerdir.

Yıllarca vergi incelemesi yapmış sayısız tutanağa imza atmış birisi olarak bu konuda görüşümüz şöyledir. Yaptığı her şeyin tam olarak bilincinde olan yeminli mali müşavirlerine danışmadan adımını atmayan, incelemenin her aşamasında danışmanları ile vergi müfettişini bezdiren, inceleme yapmayı zorlaştıran, her şeye itiraz eden, büyük ölçekli mükelleflere karşı vergi müfettişini bir nebze koruyan bu ifadeler, yaptığı işlemlerden bihaber, ne olduğunu ne bittiğini anlamayan, kazanmadığı gelirin vergisinin bu şekilde istenmesine sesini çıkaramayan, büyük bir tevekkül halinde vergi müfettişine güvenip teslim olan, vergi müfettişinin izahlarını sorgulayamayan, gerçekten mağdur olan mükelleflerin gırtlağına basılan dizden başka bir şey değildir. Diğer bir ifadeyle bu ifadeler bilinçli ve mali gücü yerinde olan mükellefler için tesirsiz kalırken, bilinçsiz, mali gücü yerinde olmayan mükellefler için çok büyük bir mağduriyet aracına dönüşmektedir. Bu yazının yazılmasındaki en büyük motivasyon da bu mağduriyetlerin bir nebze olsun azaltılmasıdır.

Tutanakta vergi müfettişinin kanaatini belirten yorum, hüküm ve ifadelere yer verilemez. Ayrıca düzenlenen tutanağın bir nüshasının mükellefe verilmesi zorunludur.

19.Tutanakta yer aldığı gibi vergi müfettişi gerçekten incelemenin sonuçlarını izah eder mi?

Vergi müfettişinin ne kadar izah ettiği göreceli bir durumdur. Gerçekten izah edenler olabileceği gibi izah etmiş gibi gözükenler de vardır. Ama şurası bir gerçektir ki, o daireye giren mükelleflerin çoğu gözüne far tutulmuş tavşan gibidir. Çoğu hiçbir şey anlamadan sonuçlarını kestiremeden imza atıp o odadan bir an evvel çıkmayı düşünürler. İmza atıp dışarı çıktıklarında her şeyin biteceğini, geride kalacağını düşünürler.

İhbarnameler tebliğ edilip, ihbarname üzerindeki vergi aslı ile vergi ziyaı cezaları toplanmaya başladıkça mükellefin nezdinde bir uyanış başlar. Mükellef toplam tutara ayrıca gecikme faizlerinin de eklenmesi gerektiğini öğrenince son darbeyi yer. Mükellefin incelemenin gerçek sonuçları ile tanıştığı bu ana ne kadar zamanda geçilir, hiç belli olmaz. Bu aşamadan sonra mükellefin, “ne yapılabilir, ne edilebilir, bu dertten, bu yükten nasıl kurtulunur, bir şekilde halledemez miyiz…” ikinci arayış dönemi başlar.

20.Rapor değerlendirme komisyonu nedir, ne işe yarar?

Raporu yazan vergi müfettişinin haricinde, genellikle daha kıdemli 3 müfettişten oluşan, yazılan rapora mükellefin itirazlarını değerlendiren bir komisyondur. Vergi inceleme tutanağında geçen “rapor okuma komisyonunda dinlenme talebi” istisnai matematiksel hataların haricinde mükellefin hiçbir işine yaramaz. İnceleme ve tutanak aşamasında vergi müfettişini ikna edemeyen mükellefin, rapor değerlendirme komisyonunu ikna etmesi kesinlikle mümkün değildir. Hatta bir keresinde vergi müfettişini ikna etmiş bir mükellefin ilginç bir şekilde rapor değerlendirme komisyonundan döndüğünü bilmekteyim. Rapor değerlendirme komisyonları maalesef, yanlış, hukuka aykırı raporların takıldığı bir filtre olmaktan ziyade, noter gibi bir onay merciine dönüşmüştür. Dolayısıyla rapor okuma komisyonları tarhiyatı biraz daha geciktirmekten öte hiçbir fonksiyonu yoktur. Rapor değerlendirme komisyonundaki üyelerin tamamının önlerine gelen tüm raporları okudukları bile şüphelidir.