VERGİ İNCELEME REHBERİ

21.Uzlaşma nedir ne işe yarar?

Vergi inceleme tutanağında yer alan konulardan biri de tarhiyat öncesi uzlaşma talep edilip edilmediğidir. Uzlaşma, tarhiyat öncesinde olabileceği gibi tarhiyat sonrasında da talep edilebilir. Mükellef nezdinden yapılan tarhiyatlar ve kesilen vergi ziyaı cezaları uzlaşmanın konusuna girmektedir. Mükellef hakkında incelemeye bağlı olarak kesilen özel usulsüzlük cezaları artık tarhiyat öncesi uzlaşmanın da kapsamına girmemektedir. Haklarında vergi suçu raporu düzenlenen ve üç kat vergi ziyaı cezası kesilen mükellefler uzlaşma hakkından yararlanamazlar.

22.Tarhiyat öncesi – sonrası uzlaşma nedir?

Vergi müfettişi tarafından yazılan rapor esasen bir tarhiyat önerisidir. Bu öneri vergi dairesine gider ve bu rapora istinaden tarhiyat yapılır. Kelime anlamı itibariyle tarhiyat, ödenecek verginin hesaplanmasıdır ve vergi dairesinde gerçekleşir. Bu yönüyle dikkat edilecek olduğunda vergi müfettişi tarafından yazılan rapor, vergi dairesine gitmeden önce vergi denetim grubunda da uzlaşmaya gidilebilir. Vergi inceleme raporunda tarhiyat öncesi uzlaşma talep eden mükellef, rapor değerlendirme komisyonunda dinlenme talep ettiyse, bu dinlenme talebinden sonra vergi tarhiyat raporları sonuçlanır, Vergi Denetim Kurulunun incelemenin yapıldığı başkanlığı tarafından mükellefe tebliğ edilir ve 15 günden kısa olmamak üzere mükellefe uzlaşma günü verilir. Verilen günde ve saatte mükellef uzlaşmaya katılır.

Tarhiyat sonrası uzlaşmaya ise vergi inceleme tutanağında uzlaşma talebinde bulunmayan mükellefler müracaat edebilir. Tarhiyat öncesi uzlaşma talep eden ama uzlaşamayan veya uzlaşma toplantısına katılmayan mükelleflerin sonrasında tarhiyat sonrası uzlaşma talep etme hakları artık yoktur. Tarhiyat öncesi uzlaşma talep ettikten sonra, verilen uzlaşma tarihinden önce bu taleplerinden yazılı olarak vazgeçen mükellefler de tarhiyat sonrası uzlaşma talep edebilirler. Vergi inceleme raporları vergi denetim grubundan çıktıktan sonra tarhiyat yapılmak üzere mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderilir. Bu raporlara istinaden mükellef hakkında vergi ve ceza ihbarnamesi düzenlenerek mükellefe tebliğ edilir. Son yıllarda tebligatların çoğu e-tebligat yoluyla yapıldığı için mükelleflerin kendilerine yapılan tebligatları ihmal etmemeleri gerekir. Bu tebligattan sonra mükellefin 30 gün içinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep etme, tarhiyatı dava konusu yapma ya da cezada indirim talep ederek ödeme hakkı bulunmaktadır. Mükellef bu haklarını kullanmazsa tarhiyat kesinleşir, vergi tahakkuk eder; ihbarnamedeki vergi ve cezaları gecikme faiziyle birlikte ödemesi gerekir.

23.Uzlaşma avantajlı mıdır?

Gerek tarhiyat öncesi gerek tarhiyat sonrası uzlaşmanın avantajları vardır. Her uzlaşmada geçerli olan birtakım teamüller vardır. Mesela uzlaşmalarda çok istisnai durumların haricinde vergi aslından bir indirim yapılmaz. Bununla birlikte vergi ziyaı cezalarının %75-80’i bu uzlaşmada kaldırılır. Bu açıdan bakıldığında yapılan tarhiyatı dava konusu yapmak istemeyen mükelleflerin mutlaka uzlaşma talep etmesi gerekir. Bunun haricinde uzlaşma komisyonları, yapılan incelemenin çok haksız olduğunu, hukuken haklı olduklarını düşünen mükelleflerin haklılıklarını anlatıp haklarını alabilecekleri bir yer değildir. Uzlaşma komisyonu üyeleri mükellefin yüzde yüz haklı olduğuna inansalar bile kolay kolay vergi aslından indirim yapmazlar. Hele hele vergiyi sıfırlamazlar. Bu konuda uzlaşma komisyonu üyelerini itham etmek çok da doğru olmaz.

Diğer taraftan vergi affı beklentisinin yüksek olduğu dönemlerde çıkacak vergi affından faydalanmaya kıyasla uzlaşma sonucu sağlanacak indirimler avantajlı olmayabilir. Bu durumda taktiksel olarak dava açıp zaman kazanarak vergi affını beklemek daha avantajlı olabilir.

24.Kısmi uzlaşma talep edilebilir mi?

Tarhiyat raporunda eleştiri konusu yapılan hususların matraha etkileri ayrı ayrı tespit edilebilecek durumda ise eleştiri konularının bir kısmı üzerinden uzlaşılıp diğer kısmı üzerinden uzlaşılmayabilir. Bu durum artık hukuken mümkün olmakla birlikte pratikte uygulamasına çok rastlanmamaktadır. Gerek tarhiyat öncesi gerek tarhiyat sonrası uzlaşma komisyonları böyle bir ayırıma kolay kolay gitmezler. Uzlaşma komisyonları ya ‘hep ya hiç’ yönünde iki tercih öne sürerler. Kısmi uzlaşma olabilmesi için uzlaşma komisyonundakilerin uzlaşma toplantısına girmeden önce tarhiyat raporlarını mutlaka okumaları ve öncesinde kendi aralarında tartışmaları gerekir. Ancak uzlaşma komisyonlarında böyle bir adetin yerleştiğinden pek bahsedilemez. Bu sebeple ciddi bir şekilde kısmi uzlaşma talep eden mükelleflerin bu taleplerini öncesinden yazılı olarak belirtmelerinde fayda vardır. Çünkü uzlaşma komisyonu önüne gidildiğinde uzlaşma tutanağı önceden hazırlanmış bir şekilde mükellefin önüne konur. Mükellef uzlaşma tutanağını imzalayıp imzalamamakta serbesttir. Tarhiyat öncesi uzlaşma görüşmesinin kısmi uzlaşma ile sonuçlanmış olması halinde uzlaşılamayan kısım için tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilemez.

25.Uzlaşma talep edilmesi açılacak davayı olumsuz etkiler mi?

Dava açmayı düşünen mükelleflerin kafasına takılan sorulardan biri de budur. Bu sorunun cevabı kısaca, ‘hayır’dır. Uzlaşma talebinin yapılan tarhiyatı bir nevi haklı görmek anlamına geleceği düşünülür. Oysa uzlaşma ile dava açmanın arasında bu tür bir illiyet bağı bile yoktur. Davayı inceleyen mahkeme heyeti çoğu zaman mükellefin uzlaşma talep edip etmediğini bilmez bile. Kaldı ki bu bilgiye vakıf olunsa bile mükellefin uzlaşma hakkını kullanması dava açma hakkına hiçbir zaman engel olamaz. Mükellef aslında uzlaşma ile ulaşmak istediği sonucu elde edemediği, haklı gerekçeleri idare tarafından dikkate alınmadığı için dava açmaktadır. Hatta inceleme sürecinde mükellefin uzlaşma isteğinin müfettiş tarafından bilinmesi, bazı durumlarda mükellef aleyhine delil toplama ihtiyacını törpüleme fonksiyonu olabilir. Uzlaşma suretiyle verginin mahkeme aşamasına gelmeden kesinleşeceği düşüncesi ile müfettiş, incelemeyi mahkemede savunmak üzere yapmak ve bulabildiği tüm delilleri, doneleri araştırmak motivasyonundan uzaklaşabilir; böylece daha hızlı ve pratik yöntemlerle incelemeyi sonuçlandırabilir.

Uzlaşma idare ile mükellef arasında imzalanan iki taraflı bir belge olduğu için bu belge aleyhine dava yoluna gidilemez. Diğer bir ifadeyle uzlaşma tutanakları kesindir.